مریم میرزاخانی ریاضیدان ۳۷ ساله برجسته ایرانی مفتخر به دریافت جایزه «فیلدز» شده که گفته می‌شود معادل جایزه نوبل در ریاضیات است. اینجایزه هر چهار سال یک بار به چند برنده که باید زیر ۴۰ سال باشند، اعطا می‌شود.
به گزارش لنجانا به نقل از «تابناک» این جملات کوتاه البته بیانگر و تشریح کننده افتخار بزرگی که این پرفسور ایرانی رقم زده، نیست. برای آنکه بیشتر با افتخار بزرگی که نصیب مریم میرزاخانی شده، آشنا شویم نیاز به آن است که کمی پیرامون جایزه «فیلدز» و شخصیت و افتخارات قبلی مریم میرزاخانی کنکاش شود.
جایزه «فیلدز» چیست و چه اهمیتی دارد؟
جایزه «فیلدز» که رسما به نام مدال بین المللی برای کشفیات برجسته در علم ریاضیات – International Medal for Outstanding Discoveries in Mathematics – شناخته می‌شود، جایزه‌ای است که هر چهار سال یک بار، کنگره بین‌المللی انجمن بین‌المللی ریاضیات، به دو، سه یا چهار ریاضیدان برجسته زیر ۴۰ سال تقدیم می‌‌کند. این جایزه بر‌ترین جایزه‌ای است که ریاضیدانان به دریافت آن مفتخر می‌شوند که با یک رقم مالی نیز همراه است که از سال ۲۰۰۶ تا کنون مبلغ آن ۱۵ هزار دلار کاناداست.
نام این جایزه برگرفته از نام «جان چارلز فیلدز» پرفسور برجسته ریاضیات اهل کشور کاناداست که در سال ۱۹۳۲ چشم از جهان فروبست. فیلدز خود اقدام به طراحی اهدای این جایزه و مبلغ مالی آن کرده است.
در این باره باید گفت، این جایزه برای نخستین بار در سال ۱۹۳۶ به «لارس آلفورس» و «جس داگلاس» تقدیم شد و از سال ۱۹۵۰ به بعد هر چهار سال یک بار مراسم اهدای آن برپا شده است. هدف از اهدای این جایزه شناساندن و حمایت از ریاضیدانان برجسته‌ای است که اقدام به خلق شگفتی و اکتشافات جدید در علم ریاضیات کرده‌اند.
جدول زیر نمایانگر میزان جوایزی است که کشورهای گوناگون از زمان شروع اهدای «فیلدز» به دریافت آن مفتخر شده‌اند.
اکنون در سال ۲۰۱۴ مریم میرزاخانی ریاضیدان ایرانی‌الاصل، نخستین زن دریافت کننده این جایزه، مفتخر به دریافت آن شده تا نام ایران نیز در فهرست دریافت کنندگان این جایزه بزرگ ثبت شود.
اما «مریم میرزاخانی» کیست؟
چندی پیرامون شخصیت و فعالیت‌های مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی ۳۷ ساله، متولد ایران، دانش‌آموخته دانشگاه شریف ایران است که در سال ۲۰۰۴ دکترای ریاضیات را از هاروارد آمریکا گرفت. وی پیش از این، دو بار برنده المپیادهای جهانی ریاضی بوده و به علت تحقیقاتش در زمینه دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای مدولی آن از وی تقدیر شده است.وی پیش از این هم در سال ۱۳۹۱ عنوان ریاضیدان زن ایرانی برنده جایزه جهانی انجمن ریاضی را از آن خود کرده بود. میرزاخانی در سال ۲۰۰۵ زمانی که با کمتر از سی سال در دانشگاه پرینستون آمریکا تدریس می‌کرد، از سوی نشریه علمی Popular Science به عنوان یکی از ده مغز بر‌تر معرفی شده بود.
اما قدم گذاشتن میرزاخانی در راه ریاضیات، کاری خودآگاه نبوده است. وی در دوران کودکی چندان علاقه‌ای به اعداد و ارقام نداشت و بیشتر توجه وی به سمت ادبیات و شعر معطوف بود. خانه وی در تهران نزدیک به خیابانی پر از کتاب فروشی بود و چون وی اجازه گشت و گذار در بین کتاب‌ها را نداشت، معمولا چند کتاب را اتفاقی انتخاب و خریداری می‌کرد. وی در سال ۲۰۰۸ در مصاحبه‌ای با نشریه دانشگاه آکسفورد گفت: رویای من تبدیل شدن به یک نویسنده بود. تا سال آخر دبیرستان هیچ گاه فکر نمی‌کردم که قدم در راه ریاضیات بگذارم.
اما این برادر مریم بود که نخستین بار توجه وی را به علم ریاضیات جلب کرد. برادر مریم روزی از مدرسه به خانه برگشت و از آنچه در مدرسه یاد گرفته بود، سخن گفت. وی داستان ریاضیدان آلمانی با نام «کارل فردریش گاوس» را برای مریم تعریف کرد که وقتی دانش آموز بوده چگونه در عرض چند ثانیه پاسخ نهایی جمع اعداد یک تا ۱۰۰ را به روشی بسیار خلاقانه داده بود. مریم می‌گوید: این اولین باری بود که لذت به دست دادن یک راه حل زیبا را دریافتم، هرچند خود نتوانسته بودم آن را بیابم.
بذری که کاشته شده بود با تلاش‌های ناظم مدرسه مریم که تأکیدش بر این بود که شاگردانش از فرصت‌های برابر با پسران برخوردار باشند، شروع به جوانه زدن کرد. میرزاخانی به عنوان یک نوجوان در المپیاد بین المللی ریاضی در سالهای ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ شرکت و مدال طلای این المپیاد را از آن خود کرد.
بعد‌ها به عنوان دانشجو در دانشگاه صنعتی شریف علاقه شدید خود به ریاضیات را کشف کرد. بعد از آن نیز در دانشگاه هاروارد در همکاری با یکی دیگر از برندگان جایزه فیلدز یعنی «کورت مک مولان» شیفته روش‌های ساده و بی‌نظیر وی برای حل مسائل ریاضی شد.
بیشتر مسائلی که مریم میرزاخانی در ریاضیات به حل آن‌ها همت گماشته، مربوط به الگوهای هندسی سطوح و دگردیسی آن‌هاست. توجه ویژه وی اما به ساختار هذلولی است. از دیدگاه انجمن بین المللی ریاضیات مریم میرزاخانی به دلیل ابداع روش‌های خلاقانه و بی‌نظیر در حل مسائل دینامیک و هندسه ریمانی، مفتخر به دریافت جایزه فیلدز شده است.
مریم در مصاحبه‌اش با آکسفورد اشاره کرده است: در حالی که ریاضیات برای همه نیست، بر همین اساس بسیاری از دانش آموزان هیچ شانسی برای ریاضیات قائل نیستند. وی می‌گوید به این دلیل که در دوران مدرسه علاقه‌ای به ریاضیات نداشت، در این درس بسیار ضعیف بوده است. بدون هیچ علاقه‌ای به این علم، تصور می‌کرد که ریاضیات علمی بیهوده است. اما ریاضیات زیبایی و شگفتی خود را تنها برای دانش آموزان صبور نمایش می‌دهد.
میرزاخانی همچنین سال گذشته در سخنرانی خود در انجمن ریاضیات آمریکا گفت: هنوز وضعیت زنان در علم ریاضیات با وضعیت ایده‌آل فاصله بسیاری دارد. هنوز موانع اجتماعی برای دختران علاقه‌مند به ریاضیات تفاوت چندانی با زمانی که من دانش آموز بودم ندارد و یافتن شغل و خانواده و مسائل خانوادگی، هنوز بزرگ‌ترین چالش‌ها هستند. این امر موجب می‌شود بسیاری از زنان با یک تصمیم دشوار روبه‌رو شوند که کار و تخصص آن‌ها را در مخاطره می‌اندازد.
هم‌اکنون مریم میرزا خانی نه تنها اولین برنده ایرانی‌الاصل بزرگ‌ترین جایزه علم ریاضیات در جهان است، بلکه نخستین زن مفتخر به دریافت این جایزه نیز لقب گرفته، که خود افتخاری جداگانه برای وی به همراه دارد.
پروفسور دامه فرانسز کروان، یکی از اعضای کمیته انتخاب برندگان جایزه فیلدز اظهار امیدواری کرد که کسب مدال مریم میرزاخانی بتواند انگیزه‌ای برای دختران و زنان جوان ریاضیدان در سراسر دنیا شود تا به توانایی‌های خود ایمان یابند و هدف خود را کسب مدال فیلدز قرار دهند. او در این مورد تصریح کرد، با این‌که ریاضی به صورت سنتی رشته‌ای مردانه دیده شده، زنان قرن‌هاست به پیشرفت آن کمک کرده‌اند. او با ارائه این آمار که حدود ۴۰ درصد دانشجویان لیسانس ریاضی در بریتانیا دختران هستند، گفت: با این همه این آمار در مقطع دکترا و بالا‌تر به سرعت کاهش می‌یابد.
میرزاخانی نیز پس از مفتخر شدن به دریافت این جایزه عنوان کرده است: این افتخار بزرگی است. خوشحال می‌شوم اگر این موفقیت بتواند دانشمندان و ریاضیدانان جوان را ترغیب کند. اطمینان دارم در سالهای آینده شمار بیشتری از زنان برنده این جایزه خواهند شد.
میرزاخانی ۳۷ ساله هم اکنون استاد ریاضیات در دانشگاه استانفورد است و به همراه همسر و دختر سه ساله‌اش در همین شهر ساکن است.
