به گزارش صدای لنجان؛ کشور ایران در کمربند خشک جهان قرار گرفته و از نظر جغرافیایی هم در یک منطقه خشک و نیمهخشک جهان قرار دارد، البته جزو ذات هیدرولوژیک این مناطق است که ما با کمبود آب مواجه شدهایم.
باید بپذیریم که ایران در منطقه پرآبی نیست چراکه ۷۵ درصد اراضی کشور در نقاطی است که ۲۵ درصد منابع آب کشور را دریافت میکند؛ طی ۳۰ سال اخیر ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر در کشور داریم و این آمار نشان میدهد که در سالهای اخیر این عدد به ۱۰۵ میلیارد متر مکعب رسیده و اختلافی ۲۵ متر مکعبی دارد.
با محاسبهای ساده میتوان پی برد که تقریباً معادل ۱۸ برابر حجم پُر سد زایندهرود از ذخایر آبی کل کاسته شده است و این خود گوشهای از واقعیت است که باید مدیریت بهتری در توزیع آب در بخشهای شرب، بهداشت، کشاورزی و صنعت صورت گیرد.
در همین رابطه میز گرد بحران آب با حضور جهانگیر عابدی کوپایی رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان و ناصر حاجیان عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان به عنوان دو تن از متخصصان حوزه آب در دفتر خبرگزاری فارس استان اصفهان تشکیل شد تا به پرسشهای مختلف در خصوص آب پاسخ داده شود و راهکارهای برونرفت از بحران آب ارائه شود.
کارشناسان آب از سالها پیش هشدار دادند
در ابتدای این میزگرد جهانگیر عابدی با مقدمهای بر وضعیت کشور و میزان نیاز به منابع آبی با بیان این که جمعیت کشور ما در قرن گذشته ۶ برابر شده است، اظهار کرد: در ۴ دهه اخیر جمعیت ایران بیش از دو برابر شده و رشد صنعت، فعالیتهای کشاورزی و جمعیت شهرنشین نیز افزایش پیدا کرده که باعث عدم توازن میان جمعیت و منابع آبی شده است.
وی افزود: ۷۴ درصد جمعیت کشور شهرنشین و ۲۶ درصد روستانشین هستند که همین مقوله مهاجرت افزایش مصرف آب را به دنبال خواهد داشت چراکه فرهنگ شهرنشینی مصرف آب بیشتری را اقتضا میکند؛ بسیاری از کارشناسان دانشگاهی در زمینه آب از سالهای گذشته هشدار داده بودند که با چنین روزهایی برخورد خواهیم کرد اما تا موضوع کمآبی برای مردم و مسؤولان ملموس نشود، مسؤولان به فکر نمیافتند.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: در سال جاری کمآبی برای مردم کاملاً محسوس شده و وقتی که با کمبود باران و خشکسالی هیدرولوژیک مواجه میشوند با تبعات اقتصادی و اجتماعی مواجه خواهند شد.
وی خاطرنشان کرد: علاوه بر کاهش بارندگی، مناقشات اجتماعی در سراسر کشور با تبعاتی همچون تغییر اقلیم، فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی مردم اثرگذار است؛ افزایش گازهای گلخانهای ناشی از فعالیتهای صنعتی و حمل و نقل باعث اختلال در زمان، شدت و نوع بارشها میشود.
عابدی اذعان داشت: بارندگیهای دهه گذشته در استان اصفهان عمدتاً در فصل زمستان رخ میداد اما در حال حاضر به فصل بهار شیفت پیدا کرده و این به معنای تغییر اقلیم و به دلیل افزایش گرمایش زمین است؛ این در حالی است که شدن بارانهای فصل بهار نیز نسبت به شدت بارشهای فصل زمستان نیز به مراتب افزایش پیدا کرده است.
الگوی بارشها در ایران از برف به باران تبدیل شده است
وی تصریح کرد: با افزایش گرمایش زمین، نقاط مختلف جهان با خشکسالیها و سیلابهای مکرر روبرو خواهند شد که در استان اصفهان و مناطق خشک، خشکسالیها بیشتر از مناطق مرطوب است؛ الگوی بارشها در ایران نیز از برف به باران تبدیل شده است به طوری که فصل زمستان اصفهان در دهههای گذشته شاهد بارشهای مکرر برف بود اما حالا دیگر برف قابل محسوسی در کار نیست.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان یادآور شد: صنعتی بودن هر شهر منجر به بارش بارانهای اسیدی خواهد شد که احتمال بارش بارانهای اسیدی در شهرهایی مثل شاهینشهر، لنجان و مبارکه وجود دارد.
وی تأکید کرد: بارش بارانهای اسیدی در مناطقی از استان اصفهان گزارش شده است، البته این بارشها در شهری مثل اهواز به دلیل وجود پالایشگاهها و کارخانجات فولادسازی نسبت به استان اصفهان بیشتر است؛ خاصیت برف این است که به مرور زمان منابع آبهای زیرزمینی را افزایش میداد و با کاهش بارش برف در سالهای اخیر از میزان آبهای زیرزمینی هم کاسته شده است.
عابدی عنوان داشت: تغییر اقلیم به دلیل فعالیتهای صنعتی بوده و به صورت جهانی شکل گرفته است؛ دو کشور آمریکا و چین بیشترین سهم تغییر اقلیم و آلودگی هوای جهان را دارند که در این میان ایران حدوداً در رتبه سیوسوم قرار دارد و نقش کمتری در تغییر اقلیم دارد.
وی اضافه کرد: افزایش فعالیتهای صنعتی باعث افزایش برخی از گازهای جوی مثل گاز متان، گازهای نیتروژنی و به خصوص CO2 است؛ براساس تحقیقات انجامشده عمده دلیل گرمایش زمین در کشور ایران ناشی از فعالیتهای حمل و نقل شهری و ۷۴ درصد از گاز CO2 تولیدشده ناشی از این فعالیتهاست.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان ابراز داشت: سهم تولید گاز CO2 توسط فعالیتهای صنعتی، دامپروری و کشاورزی بسیار کمتر از حمل و نقل شهری است؛ طول موج کوتاه خورشید پس از بازتاب و تبدیل شدن به طول موج بلند در پتویی(آلودگی هوا) در دور تا دور جو زمین گیر میکند و باعث گرمایش گازهای اطراف جو زمین خواهد شد و به طور کلی درجه حرارت زمین را افزایش میدهند.
وی عنوان کرد: براساس گزارشات اعلام شده، دمای کره زمین از قرن گذشته تاکنون ۱٫۳ درجه سانتیگراد افزایش پیدا کرده و پیشبینی شده که در قرن حاضر این افزایش چندین برابر خواهد شد؛ براساس تحقیقات دانشگاه صنعتی اصفهان، استان اصفهان در دهههای آینده با افزایش ۱٫۱ سانتیگرادی دمای زمین روبرو خواهد شد.
عابدی خاطرنشان کرد: به ازای هر درجه سانتیگراد افزایش دمای کره زمین، ۱۰ درصد منابع آبی به صورت تبخیر حذف خواهد شد که با روند فعلی گسترش فعالیتهای صنعتی ممکن است ۲۰ درصد منابع آبی ایران از دست برود.
ماجرای خروج ترامپ از معاهده پاریس
در ادامه این میزگرد ناصر حاجیان عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان بخشی از دلایل بحران آب در ایران را به مسائلی جهانی مربوط دانست و با اشاره به تأثیر تغییر نوع مصالح ساختمانی در تغییر اقلیم آب و هوایی گفت: برای ساخت یک متر مربع ساختمان نیازمند حدود ۴۰ کیلوگرم فلز است که برای تولید این حجم از فلز قطعاً آلودگیهایی ایجاد شده است، در حالی که در گذشته برای ساختمانسازی از چوب استفاده میشده که به نوعی نقش مرطوبکننده هوا را داشته است.
وی افزود: بنابراین افزایش دمای کره زمین به صورت جهانی است و جلوگیری از آن نیازمند تصمیمات کشورهای جهان از جمله آمریکاست؛ آمریکا به دلیل منفعتطلبی صنعتی از معاهدات زیستمحیطی از جمله معاهده پاریس خارج شده و در حال حاضر بیش از ۳۰ درصد گازهای گلخانهای جهان را تولید میکند که این مقدار زیادی است و همچنان رو به افزایش است.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان تصریح کرد: مطرح کردن سلسله مباحث زیستمحیطی جهان در قالب چنین معاهداتی به صورت نمایشی است، وقتی کشوری که بیشترین گاز گلخانهای را تولید میکند از این معاهده خارج میشود، دیگر امیدی به این معاهدات نیست.
وی ادامه داد: به دلایل زیادی نمیتوان مشکلات کمآبی کشور و استان اصفهان را فقط با مسائل جهانی مرتبط دانست؛ بارندگیهای سد کوهرنگ که تولیدکننده اصلی آب اصفهان است، متوسط و میانگین بارندگی از حدود ۶۰ سال گذشته(از سال ۱۳۳۸ تاکنون) هزار و ۴۰۰ میلیمتر بوده، به طوری که در برخی از سالها خشکسالی و در برخی از سالهای دیگر با ترسالی مواجه بودهایم.
حاجیان بیان داشت: براساس آمار موجود، هر سالی که میزان بارشها کمتر از میزان میانگین بارش(یعنی کمتر از هزار و ۴۰۰ میلیمتر) باشد، خشکسالی محسوب شده و هر سالی که میزان بارشها بیشتر از میزان میانگین بارش(یعنی بیشتر از هزار و ۴۰۰ میلیمتر) باشد، ترسالی محسوب میشود و نسبت به متوسط بارشها سنجیده میشود.
وی اضافه کرد: اگر شرایط به گونهای باشد که یک سال خشکسالی و یک سال ترسالی رخ دهد، آسیب زیستمحیطی کمتری به یک سرزمین خواهد رسید اما اگر سالهای خشکسالی پشت سر هم و پیدرپی باشد آسیبهای زیادی وارد خواهد کرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان اذعان داشت: یکی از بازههای خشکسالی اصفهان از سال ۱۳۳۹ آغاز و تا ۱۳۴۷ ادامه پیدا کرده و این نشاندهنده ۸ سال خشکسالی متوالی است که در طول ۶۰ سال گذشته خشکسالی ۸ ساله تکرار نشده است.
وی تأکید کرد: همچنین از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۸۶ استان اصفهان با ترسالی مواجه بوده و میانگین میزان بارشها در این سالها هزار و ۶۸۰ میلیمتر بوده است، اما وزنه خشکسالیها در استان اصفهان در دهه ۴۰ رخ بوده و در دهههای اخیر رخ نداده است؛ بنابراین نمیتوان خشکسالیها را صرفاً ناشی از تغییر اقلیم دانست، سؤال اینجاست که مسؤولان در سالهای ترسالی چه کردهاند و با ذخایر آب چقدر به فکر آینده بودهاند.
جیکجیک مستونت بود، فکر زمستونت نبود
در همین رابطه جهانگیر عابدی نیز به عدم آیندهنگری مسؤولان انتقاد دارد، او در این خصوص اظهار کرد: آمار سالهای خشکسالی و ترسالی نشان میدهد که از گذشته مسؤولان برای وضعیت آب آیندهنگری نکردهاند، یعنی در سالهایی که بارندگی زیاد بوده و حجم قابل توجهی از سد زایندهرود را تأمین میکرده، نباید چوب حراج را به منابع موجود آبی میزدند.
وی افزود: در آن سالها مسؤولان مجوزهای زیادی برای توسعه کشاورزی، فعالیتهای صنعتی و فولادسازی داده و شبکههای آبی در استان اصفهان را گسترش دادند؛ چنین اقداماتی به درد مناطقی میخورد که منابع و ذخایر آبشان درازمدت و پایدار است.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان خاطرنشان کرد: مصرف سالیانه آب شرب و صنعت کشور ۱۰ میلیارد متر مکعب است اما مصرف سالیانه آب مورد نیاز کشاورزی کشور به ۹۰ میلیارد متر مکعب میرسد؛ مصرف سالیانه آب کشاورزی در استان اصفهان زیر ۵۰ درصد است.
وی بیان داشت: آمایش سرزمین اقدام بسیار مهمی است که از آن غافل بودهایم، کاری که و در سالهای گذشته باید انجام میشده و انجام نشده است؛ باید براساس استعداد اراضی آمایش سرزمین انجام شود و بر هیمن اساس کشاورزی گسترش پیدا کند؛ برای مثال کشت برنج باید فقط مخصوص مناطق شمال کشور باشد، در حالی که در سالهای گذشته کشت برنج در دیگر مناطق نیز صورت میگرفت.
عابدی تصریح کرد: به بهرهوری آب در کشاورزی کمتر توجه شده است، به عبارتی ما باید در یک زمین و با ذخایر آب محدود بتوانیم بیشترین محصول کشاورزی را تولید کنیم؛ دولت در ابتدا کشاورزان را به کشت آبیاری تحت فشار یا آبیاری قطرهای تشویق کرد اما آب ذخیرهشده حاصل از این صرفهجویی نباید صرف توسعه کشاورزی میشد، بلکه باید در آبخوان نگهداری و ذخیرهسازی برای سالهای آینده میشد.
وی ادامه داد: براساس تحقیقات انجامشده جایگزین شدن آبیاری قطرهای به جای آبیاری غرقآبی ۵۰ درصد مصرف را کاهش خواهد داد؛ همچنین براساس اصل ۴۵ قانون اساسی آب جزو انفال عمومی و ملی است، به عبارت دیگر تمام منابع آب کشور در اختیار دولت است و حق توزیع با حاکمیت است.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان یادآور شد: وقتی دچار کمبود آب میشویم باید همه بخشها تحت تأثیر قرار دارد، نه این که فقط کشاورزان ضعیف تحت فشار قرار گیرد و برای صنعت هیچ محدودیتی وجود نداشته باشد؛ ۱۹ سهم از ۳۳ سهم آب سد کوهرنگ متعلق به کشاورزان اصفهان بوده و دلیل آن پرداخت هزینهای از طرف کشاورزان برای ساخت سد کوهرنگ بوده است.
«عباس کوهرنگی» و حقآبه کشاورزان اصفهان
ناصر حاجیان نیز در ادامه با بیان این که دولت نمیتواند حقآبههای کشاورزان را جابجا کند، تصریح کرد: در گذشته شخصی به نام «عباس کوهرنگی» هزینه ساخت سد کوهرنگ که آب آن مورد استفاده کشاورزان اصفهان قرار میگرفت را از آنان دریافت میکرد و کشاورزان این آب را خریداری کرده و تبدیل به حقآبههای آنان شده است.
وی بیان داشت: سد چمآسمان به عنوان یکی از منابع آبی حدود ۵ ماه است که خشک شده و میزان آب ذخیرهشده آن به صفر رسیده است؛ حجم آب اختصاصیافته به کشاورزان شرق صفر است.
جهانگیر عابدی باز هم اشاره به عملکرد گذشته مسؤولان دارد که در این رابطه بیان داشت: وقتی منابع آبی کشور به دلیل مدیریت ناکارآمد دچار مشکل میشود، باید همه بخشها تحت تأثیر قرار گرفته و بالادست و پاییندست به یک اندازه از آب استفاده کنند.
وی افزود: اختلاف آبی میان بالادست و پاییندست فقط مربوط به ایران نیست و در همه جای دنیا همچون آمریکا، استرالیا و چین هم این مشکل وجود دارد؛ سرمایه کشاورزان که همان زمین است بدون وجود آب صفر می شود و امنیت شغلی و امنیت روانی خود را از دست میدهند؛ همچنین با خشک شدن رودخانه زایندهرود قیمت املاک همجوار زایندهرود هم پایین میآید و رفتهرفته این زمینها بیارزش میشوند.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان روی آوردن به سیستمهای نوین آبیاری مهم است اما باید بسیار دقیق صورت گیرد؛ سیستمهای تحت فشار آبیاری توصیه میشود ولی نه برای همه نقاط، به عنوان مثال در نقاطی که تبخیر زیاد است، آبیاری بارانی جوابگو نیست.
وی تأکید کرد: باید به سمت کشتهای کمآببر برویم؛ تغییر کشت و محصول برای کشاورزان در صورتی محقق میشود که برای آنان صرفه اقتصادی داشته باشد که در این خصوص دولت باید سوبسیدهایی را به آنان ارائه کند، در تمامی دنیا دولت به کشاورزان سوبسید میدهد.
وی با بیان این که سالیانه بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون متر مکعب آب در شهر اصفهان مصرف میشود، گفت: از سالهای گذشته کارشناسان مسائل آب بر حفظ ذخایر آب زیرزمینی برای استفاده در مواقع اضطراری هشدار میدادند.
باید «بازار آب» وجود داشته باشد
ناصر حاجیان در این رابطه گفت: باید «بازار آب» وجود داشته باشد، به عنوان مثال شهرداری در مواقع کمبود آب برای آبیاری فضای سبز باید حقآبه کشاورزان را پرداخت کرده و از آنان آب خریداری کند.
وی تصریح کرد: آبیاریهای مدرن شامل آبیاری بارانی، قطرهای و لولهکشی در برخی نقاط مناسب است اما در برخی نقاط مضر است و اصطلاحاً عملکرد «سیانور» را دارد؛ مشکل آبیاری قطرهای این است که آب حاصل از آن به آبهای زیرزمینی نمیپیوندد اما وجود مادیهای قدیمی شهر اصفهان از هدررفت آب جلوگیری میکرد چراکه بخشی از آب موجود در مادیها به چاهها و آبهای زیرزمینی منتقل میشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اصفهان با بیان این که ۴ تا ۵ هزار هکتار فضای سبز در اصفهان وجود دارد، یادآور شد: شهرداری اصفهان تا ۷ سال گذشته صاحب ۳۴۰ حلقه چاه بود اما اکنون بیش از ۵۰ درصد آنها خشک شده و مابقی در حال خشک شدن است.
وی با بیان این که برای نقاطی که نیاز زیادی به فضای سبز ندارد نیازی به چمن هم نیست، افزود: حدود ۱۰ ماه سال بیش از یک میلیون نفر از فضای ۱۵ کیلومتری رودخانه زایندهرود استفاده میکنند.
اتلاف ۳۰ درصدی محصولات کشاورزی و زراعی
جهانگیر عابدی با بیان این که باید باور کنیم که آب نداریم و وضعیت آب وخیم است، تصریح کرد: باید به سمت افزایش بهرهوری آب در کشاورزی باشیم تا با کاهش تلفات و ضایعات کشاورزی بتوانیم مسیر رو به رشدی را داشته باشیم؛ در حال حاضر بین ۱۰ تا ۳۰ درصد محصولات کشاورزی و زراعی اتلاف میشوند.
وی با برشمردن راهکارهای برونرفت از خشکسالی تأکید کرد: آبیاری نوین و ضرورت پهنهبندی آبیاری، آبیاری شبانه فضای سبز شهری، استفاده از گونههای مقاوم به خشکی و شوری(شمشاد و کلزا)، محافظت از منابع آب در مقابل آلایندهها از هرگونه تخلیه غیر مجاز و استفاده از پساب از جمله راهکارهای کاش مصرف آب است.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان بیان داشت: اگر کیفیت پساب را با روشهای نوین گندزدایی و ضد عفوی به حد مطلوب رساند، میتوان برای کشاورزی و فضای سبز استفاده کرد؛ بهینهسازی مصرف خانگی توسط اصلاحات رفتاری و کنترلی نیز بسیار مؤثر است و وسایل آببری مثل کولر باید برچسب آبی داشته باشند.
وی با تأکید بر لزوم توجه به تأثیر رژیم غذایی در مصرف آب یادآور شد: میزان مصرف آب برای به دست آوردن یک کیلوگرم گوشت مرغ ۴ هزار لیتر و برای به دست آوردن یک کیلوگرم گوشت گاو ۱۵ هزار لیتر آب است که اگر ۵۰ درصد محصولات گوشتی تبدیل به مصرف سبزیجات سوق پیدا کند به شدت در مصرف آب تأثیرگذار است.
عابدی در ادامه با بیان این که در پس مناقشات آبی استان اصفهان که شامل بالادست و پایین دست میشود، باید اشتغال جایگزین کشاورزی داشته باشیم، تصریح کرد: حداقل مزیت اجرای چنین طرحی باقی ماندن درآمد سابق برای کشاورزان است.
وی با بیان این که سدسازی اشتغال زایی و منافع دارد اما طی ۴۰ سال گذشته در سدسازی زیادهروی شده و بیش از اندازه سد ساخته شده است، بیان داشت: به جای سرمایهگذاری در سدسازی باید به فکر تأسیس تصفیهخانه بود و روانآبهای شهری را مهار کرد چراکه تمامی آب حاصل از بارش باران وارد سد نمیشود.
رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به طرح انتقال آب از خلیج فارس افزود: طرحهای انتقال آب میتوانند به عنوان یک راهکار مطرح باشند اما هر انتقال آبی نمیتوان کارگشا باشد؛ شیرین سازی آب دریای خلیج فارس و انتقال آن به استان اصفهان برای هر متر مکعب بین یک تا ۱٫۵ دلار هزینه دارد که هزینه پمپاژ و نگهداری آن نیز به آن اضافه خواهد شد و به صرفه نیست.
وی با بیان این که اگر روانآبهای سطحی شهر مهار شود میتوان ۲۲ درصد آبهای سطحی را تأمین کرد، ابراز داشت: کانالکشیهای مدرن در سطح شهر اصفهان با وجود مخازن با فیلتراسیون شنی، به دلیل توهم پرآبی حذف شده است؛ اگر چارهای اندیشیده نشود، وضعیت کمبود آب در سالهای آینده وخیمتر از وضعیت فعلی خواهد شد.
انتقال آب از بهشتآباد بیش از ۲۰ سال طول میکشد
ناصر حاجیان با بیان این که تونل سوم کوهرنگ ۲۳ کیلومتر بوده و ۳۰ سال است در حال احداث آن هستیم، اذعان داشت: انتقال آب از بهشتآباد بیش از ۲۰ سال طول میکشد چراکه تونل ها هزاران مشکل همچون فرار آب و فشار آب دارد؛ تونل سوم کوهرنگ برخی نقاط به گسل میخورد و گاهی تحت فشار بارش برف است.
آب در اصفهان امنیت کافی ندارد
وی با بیان این که راهکارهای زیادی برای رهایی از مشکل کمبود آب و همچنین برای احیای زایندهرود وجود دارد، بیان کرد: باید حاکمیت آب اصلاح شود چراکه آب نیازمند تربیت تفکر جهادی و بسیجی است.
عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با بیان این که در حال حاضر آب در اصفهان امنیت کافی ندارد، ادامه داد: مقدار زیادی از آب مورد نیاز اصفهان در طول مسیر خود از سد زایندهرود و بالادست تا تصفیهخانه باباشیخ علی به صورت غیر مجاز برداشت میشود و بخش زیادی از آن نیز هدر میرود.
وی با بیان این که ظرفیت حوضه آبریز سد زایندهرود ۴ میلیارد مربع است، عنوان کرد: میزان آب حوضه سد زایندهرود حدود ۴ تا ۵ میلیارد متر مکعب است که حجم قابل استحصال آن حدوداً یک میلیارد متر مکعب است.
حاجیان با بیان این که خاک حدود هزار کیلومتر مربع از مساحت استان اصفهان غیر قابل نفوذ است، گفت: حدوداً ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب بدون مشکل فرونشست استحصال آب در استان اصفهان داریم و به وسیله آن میتوانیم مشکل آب فضای سبز و نشست آب را برطرف کرد.
انتهای پیام/فارس