لنجانا به نقل از خبرگزاری فارس : مسئله جواز یا استحباب اقامه نماز جماعت غدیر از شهرت فقهی فراوانی برخوردار است و بسیارى از علمای اعلام چه گذشته و چه معاصر جواز به اقامه جماعت در نماز غدیر دادهاند. اما شرایط اقامه این فریضه در برهه‌هایی از زمان به دلایل مختلف مهیا نبوده است که با پیروزی انقلاب اسلامی زمینه‌های لازم برای احیای این سنت حسنه مهیا شد تا اینکه در سال 1388 آیت‌الله محمدحسن احمدی‌فقیه با حضور گسترده مردم یزد نماز عید غدیر را به جماعت اقامه کرد و به تعبیری می‌توان گفت این سنت حسنه را احیاء کرد.
و اکنون اقامه نماز جماعت غدیر هر سال گسترده‌تر از قبل در جای‌جای ایران اسلامی به امامت علمای اعلام برگزار می‌شود.
به منظور آگاهی از زوایای مختلف ادله فقهی جماعت غدیر در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام و المسلمین احمدجواد احمدی‌فقیه یزدی مدرس حوزه و دانشگاه و از شاگردان آیت‌الله محمدحسن احمدی‌فقیه به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم.
فارس: فقیه اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) آیت‌الله حاج میرزا محمدحسن احمدى فقیه(رحمه‌الله)، نخستین کسى بود که پس از سال‌ها متروک ماندن این نماز، به صورت جماعت گسترده این نماز را به پا کرد و به تعبیری احیاکننده سنّت عید غدیر محسوب می‌شود. این پرسش در ذهن تداعى می‌شود که نماز جماعت عید غدیر از نظر ایشان چه جایگاهى داشته است؟
پاسخ: بسم‌الله الرحمن الرحیم. الحمدالله الذى جعلنا من المتمسکین بولایة أمیرالمؤمنین و الائمة المعصومین(علیهم‌السلام).
قال رسول‌الله (صلى‌الله علیه وآله) «یوم الغدیر أفضل أعیاد أمّتی؛ روز عید غدیر بافضیلت‌ترین أعیاد أمّت من است».
مرحوم آیت‌الله احمدى فقیه (رحمةالله) در مباحث فقهى ذوق علمى استوارى داشت و مباحث را بسیار موشکافانه بررسى می‌کرد.
با توجه به ارادت ویژه ایشان به اهل‌بیت(ع) به خصوص امیرالمؤمنین حضرت على(علیه‌السلام)، ایشان وقتى مباحث «صلاة» را بررسى می‌کرد، موضوع نماز عید غدیر را با دقّت و وسواس خاصى مورد توجه قرار داد و ابعاد ویژه این نماز را بررسى کرد و به این نتیجه فقهى رسید که اقامه نماز عید غدیر به صورت جماعت جایز است.
دلایل فقهى از نظر ایشان براى جواز جماعت خواندن نماز عید غدیر کافى بود. این عالم فرهیخته بر همین اساس فتوا داد و به صورت عملى هم نماز جماعت عید غدیر را اقامه کرد.
فارس: آیا سایر علما اقامه نماز جماعت غدیر را جایز می‌دانند و آن را اقامه کرده‌اند و یا فقط مرحوم آیت‌الله احمدى فقیه(رحمةالله)چنین نظرى داشته است؟
پاسخ: بحث فتوا دادن با بحث اقامه عملى نماز جماعت عید غدیر دو مبحث متفاوت است.
گاهى مجتهدى فتوا می‌دهد ولى خودش امکان اجراى آن را ندارد و گاهى مجتهدى هم فتوا می‌دهد و هم خودش امکان اجراى آن را دارد، مثل احکام حدود که تمام مجتهدین مباحث حدود را مطرح کرده‌اند، ولى این که خودشان اجراى حدود کنند، این بستگى به شرایط دارد.
در مورد جماعت خواندن نماز عید غدیر، علماى بسیارى در طول تاریخ حکم به جواز دادهاند و یکى از فتواهاى مشهور در بین علما است.
از علماى معاصر می‌توان حضرات آیات صافى گلپایگانى، بهجت، علوى گرگانى، سیستانى و… را نام برد.
از نظر تاریخى هم بسیارى از فقهاى شیعه از جمله مرحوم شیخ مفید، ابوصلاح حلبى، شهید اول، شهید ثانى، مقدّس اردبیلى، فاضل هندى و…(قدس سرهم) حکم به جواز جماعت عید غدیر دادهاند.
از نظر برپایى این نماز به صورت جماعت، فقط شیخ مفید(رحمةالله) توانسته است این نماز را به جماعت اقامه کند.
شیخ مفید (رحمةالله) به خاطر جایگاه رفیع علمى و اجتماعى به عنوان شیخ‌الاسلام که مورد احترام شیعه و سنّى و نیز موقعیت صدارت آل‌بویه، مبسوط‌الید بوده‌اند، امکان برگزارى نماز عید غدیر به صورت جماعت را داشته و با حضور هزاران نفر از مسلمانان در مرکز بغداد این نماز را به جماعت اقامه کرده و گفته می‌شود حتى از اهل سنت هم در این نماز جماعت شرکت کرده‌اند، یعنى قاعدتاً آن‌ها هم، استدلال شیخ مفید(رحمةالله) را پذیرفته بودند که این نماز یک سنت اسلام است و اختصاص به گروه یا مذهب خاصّى ندارد.
بنابراین از نظر فتواى جواز جماعت نماز عید غدیر، علماى فراوانى حکم به جواز را دادهاند ولى از نظر اقامه آن، برخى شرایط و امکانات لازم است تا بتوانند آن را اقامه کنند که خوشبختانه در نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران، این شرایط فراهم است و هر سال تعداد برگزارى این نماز به جماعت بیشتر می‌شود.
فارس: مهم‌ترین مسئله در مباحث فقهى، دلایل است؛ علمایى که حکم به جواز جماعت خواندن نماز عید غدیر دادهاند چه دلایلى را مطرح کرده‌اند؟
پاسخ: علماى شیعه دلایل فقهى کافى در این زمینه ارائه کرده‌اند و البته هر کدام دلایل خاص خودشان را مطرح کرده‌اند که برخى موارد را یادآورى می‌کنم.
شیخ مفید(رحمةالله) مهم‌ترین فردى است که در جماعت خواندن نماز عید غدیر جایگاه خاصى دارد و البته آیت‌الله احمدى فقیه(رحمةالله)، در ارائه نظر فقهى خود به نظریات شیخ مفید(رحمةالله) توجه ویژه‌ای داشته است.
شیخ مفید(ره) دلیل خودش را سنّت نبوى(ص) مطرح کرده است. ایشان در کتاب المقنعه آورده‌اند:
«فجرت السنة فى هذا الیوم بعینة بصلاة رکعتین الاقتداء برسول الله(صلى الله علیه وآله وسلم) و فعله و اقتداء لسنته فى أمّته.»
«پس در این روز با اقامه دو رکعت نماز به جماعت و اقتداء بر رسول الله(صلى الله علیه وآله وسلم) سنّت جارى شد و رفتار (فعلِ) پیامبراکرم (صلى الله علیه وآله وسلم)و عمل به سنّت ایشان، در میان امّت رواج یافت.»
سنّت شامل قول، فعل و تقریر معصوم(ع) است. «سنّت فعلى» پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص)، جماعت خواندن نماز جماعت عید غدیر است.
ابوصلاح تقى حلبى، علامه حلى و فرزند ایشان و نیز علامه طبرسى صاحب تفسیر گران‌سنگ مجمع البیان، همین نظر شیخ مفید(ره) را دارند و قائل به سنّت فعلى بودن نماز جماعت غدیر هستند.
شهید اول و شهید ثانى دلیل جداگانه‌اى را هم مطرح کرده‌اند و بر عید بودن تکیه کرده‌اند که روز غدیر عید است و نماز عید را می‌توان به جماعت خواند و از روایات هم استدلال آورده‌اند.
علامه ملاّ احمد مقدّس اردبیلى، مشهور بودن جواز جماعت و اجماع فقهاى شیعه را مطرح کرده و بر این مسئله تأکید کرده است که دلیلى بر منع جماعت از نماز عید غدیر وجود ندارد.
روایت اختصاصى که منع از جماعت عید غدیر باشد وجود ندارد. روایاتى که از اطلاق آن هم استفاده عموم شود که شامل نماز جماعت عید غدیر بشود، وجود ندارد. روایاتى که در منع از نماز جماعت نافله مطرح شده‌اند، مطلق نیستند و فقط شامل نمازهاى نافله ماه مبارک رمضان می‌شود.
حاج‌آقارضا همدانى از علمایى است که جواز جماعت نماز عید غدیر را مفصل بحث کرده‌اند. وی مناقشات را بررسى و پاسخ‌های مناسب دادهاند و ضمن پذیرش نظر شیخ مفید(ره) و ابوصلاح حلبى، دلیل دیگرى را مطرح کرده‌اند که مورد توجه بسیارى از فقهاى شیعه بوده است و حکم جواز جماعت عید غدیر توسط بسیارى از فقها بر این دلیل استوار است.
وی مسئله تسامح در ادله سنن را مطرح کرده‌اند. تسامح در ادله سنن بر طبق روایاتى است که اگر کارى به صورت مستحبى از پیامبر اسلام(ص) یا حضرات معصومین(ع) مطرح شود و ثوابى براى آن گفته شود و فردى به آن عمل کند، این فرد به خاطر عمل به آن کار مستحب، پاداش و ثواب را دریافت می‌کند، اگرچه بعداً معلوم شود آن مطلب از پیامبر اسلام(صلى‌الله علیه وآله) یا حضرات معصومین(علیهم‌السلام) بیان نشده است.
برخى از علماى شیعه، علاوه بر دلایل مذکور، به ارائه مؤیدات هم پرداخته‌اند که برخى از مؤیدات عبارت‌اند از:
1. اظهار شعار ایمان
2.حصول نتایج و آثار فراوان
3. یوم‌العباده و یوم‌الصلاة بودن عید غدیر
4.منتظرشدن پیامبر اسلام(ص) براى برگشتن افرادى که جلوتر رفته‌اند و کسانى که عقب مانده‌اند و سپس خواندن نماز
5.یوم‌الاجتماع بودن عید غدیر
مؤیدات مطرح شده به تعدادى است که در کنار هم و به صورت مجموع، خودش می‌تواند یک دلیل کامل را تشکیل دهد. بنابراین جواز جماعتِ نماز عید غدیر، دلایل متعددى دارد.
فارس: همان‌طور که اشاره کردید، برخى فتوا به جواز جماعت نماز غدیر نداده‌اند و برخى از علماى معروف مثل صاحب جواهر، مناقشاتى هم مطرح کرده‌اند. آیا این اشکالات و مناقشات پاسخ داده شده است یا خیر؟
پاسخ: اصل بحث عید غدیر در طول زمان مورد معارضه با حاکمان جور بوده است و آن‌ها تلاش کرده‌اند مسئله عید غدیر را محو کنند و از مطرح شدن آن جلوگیرى کنند و عید بودن آن را انکار کرده‌اند لذا مناقشات باید با دقت خاصى بررسى شود.
مثلاً مرحوم علامه امینى با نگارش کتاب گران‌سنگ «الغدیر» توانستند اصل بحث غدیر را احیا و پاسخ اشکالات به اصل موضوع غدیر را دنبال کند.
لازم است این نکته مطرح شود که ندادن فتوا به معناى قبول نداشتن نیست. بسیارى از فقها و علماى امامیه زیر فشار قرار داشته‌اند و نمی‌توانستند آزادانه فتواهاى خود را مطرح کنند. بنابراین در زمانى که فشارها شدید بوده علما مباحث غدیر، از جمله حکم جواز نماز جماعت عید غدیر را مطرح نکرده‌اند، ولى زمانى که فشارها و تهدیدها کاهش می‌یافته، مشاهده می‌شود که حکم جواز جماعت نماز عید غدیر بیشتر مطرح شده است، بنابراین تفاوت است بین کسى که فتوا نداده است با کسى که حکم جواز را نپذیرفته است.
به مناقشاتى که از طرف صاحب جواهر و یا دیگران مطرح شده است جواب‌های مناسب و دقیق داده شده است. حاج آقا رضا همدانى، علامه مقدس اردبیلى، مرحوم علامه محمد حسین اصفهانى و از علماى معاصر آیت‌الله صافى گلپایگانى و سایر علما به مناقشات پاسخ دادهاند.
احیاناً ممکن است این مناقشات در نظر این بزرگان با توجه به جهات خاصى بوده که با دقت نظر، آن جهات شامل این نماز نمی‌شود و قابل حل و رفع است.
مرحوم آیت‌الله احمدى‌فقیه دو دوره بحث نماز جماعت عید غدیر را به طور کامل تدریس کرده است. ایشان ابتدا مناقشات عمومى و سپس اختصاصى را پاسخ داده است. دقت خاصى هم داشته که اگر مناقشه‌ای مطرح شده، حتماً پاسخ داده شود. براى همین، گاهى از یک جمله کوتاه که چه بسا از نظر دیگران اشکال محسوب نمی‌شود، ایشان با دقت ویژه خود، آن را موشکافى کرده و به عنوان اشکال مورد توجه قرار داده و سپس پاسخ داده است. گاهى براى یک مناقشه 5 الى 6 پاسخ ارائه شده است و این فقیه برجسته از نظریات فقهى علماى معاصر هم غافل نبودند و حتى در مذاکرات متعدد، آخرین نظریّات علماى معاصر را جویا می‌شدند.
یکى از دلایل و مؤیّدات همین پاسخ‌هاست، وقتى پاسخ اشکال‌ها به درستى داده می‌شود، یا علت طرح آن‌ها معلوم می‌شود، می‌توان دلایل را به خوبى پذیرفت.
فارس: به پاسخ‌های استاد مرحوم آیت‌الله احمدى فقیه به مناقشات اشاره و دلایل علما را هم مطرح کردید. لطفاً دلایل اختصاصى ایشان را توضیح دهید:
پاسخ: مهم‌ترین دلیل آن مرحوم، پذیرش نظر شیخ مفید مبنى بر سنت فعلى و رفتارى پیامبر اسلام(ص) است که مستند به روایت از عمل پیامبراکرم(ص) در قضیه غدیر است. آیت‌الله احمدی فقیه معتقد بود که کلام شیخ مفید در مورد نماز جماعت عید غدیر قابل قبول است. شیخ مفید شخصیّت بزرگى محسوب می‌شود که مورد عنایت ویژه امام زمان حضرت مهدى(عج)است.
مرحوم شیخ مفید به حدّى مورد اطمینان امام زمان(عج) است که در نامه آن حضرت به ایشان، آن امام به خصوصیات محل استقرار خود اشاره می‌کنند.
کلام شیخ مفید به عنوان یک روایت مرسل مورد پذیرش است. شاید در مورد سایر مباحث احتیاط مورد توجه باشد، ولى در این بحث، جاى احتیاط نیست.
یکى دیگر از دلایلى که ایشان خیلى به آن توجه داشته بحث عمل به ضوابطى است که در اختلاف‌نظر عامه و خاصه پیش می‌آید. یعنى نظرى که مخالف نظر مخالف باشد مورد توجّه قرار می‌گیرد.
با توجه به مخالفت مخالفین با مسئله غدیر و به خصوص نماز ویژه عید غدیر (طرح می‌شود که فقط نماز ظهر بوده نه چیز دیگرى)، می‌توان به این نتیجه رسید که نظریه شیخ مفید و علماى امامیه مثل ابوصلاح حلبى، علامه حلى و… که فتوا به جواز جماعت غدیر دادهاند، اولویت دارد و باید طبق آن عمل شود.
البته این قاعده به تعبیر برخى بزرگان آنجا جریان دارد که نظر مخالف در معارضه با نظر امام معصوم و فقهاى بزرگ امامیه است، وگرنه در مسائلى که مورد اتّحاد و اشتراک مذاهب است، این مسئله مطرح نیست.
روایاتى که «الرشد فى خلافهم» دارند همین را تأیید می‌کنند. خواندن نماز عید غدیر به جماعت، موجب رشد و تقویت اسلام و مکتب اهل‌بیت(ع)می‌شود و همه مسلمین می‌توانند با حضور گسترده در مساجد، نماز جماعت عید غدیر را اقامه کنند و اقتدار دینى خود را نشان دهند.
یکى دیگر از دلایل مطرح شده تسامح در ادله سنن است. مرحوم آیت‌الله احمدى فقیه(رحمةالله) بحث تسامح در ادله سنن را به صورت جداگانه مورد بررسى و تحلیل قرار دادهاند و در این بحث هم آن را بررسى کرده‌اند به خصوص که معتقد بودند اگر نسبت به سایر مباحث فقهى تسامح در ادله سنن جایز نباشد، در مسئله نماز جماعت عید غدیر تسامح در ادله سنن الزامى است. در جایى که دشمنان تلاش می‌کنند آثار ولایت و غدیر را نابود سازند، با تسامح در ادله سنن می‌توان جواز نماز جماعت عید غدیر را مطرح کرد.
فارس: بسیارى از افرادى که بحث نماز جماعت غدیر را می‌شنوند، این سئوال را دارند که چرا این نماز به جماعت قبلاً مطرح نبوده و چرا بعد از این مدت نماز جماعت عید غدیر مطرح شده است؟
پاسخ: نماز جماعت غدیر در طول تاریخ همیشه مطرح بوده است، ولى گاهى بیشتر مطرح شده و گاهى کم‌رنگ بوده است. هرگاه دشمنی‌ها و تهدیدها بیشتر بوده، این مسئله کمتر مطرح شده است. خود حضرات ائمه معصومین(علیهم‌السلام) هم امکان برگزارى نماز جماعت عید غدیر را نداشته‌اند، تنها موردى که بعد از نماز و خطبه حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) در روز عید غدیر نقل شده است، مربوط به حضرت على(علیه‌السلام)است که ایشان در زمانى که عید غدیر و روز جمعه هم‌زمان بوده است، نماز جمعه نخوانده و نماز عید غدیر را به جاى آن خوانده‌اند.
ائمه معصومین(علیهم‌السلام) حتى نتوانستند نمازهاى عید اضحى قربان و عید سعید فطر را برگزار کنند. ممانعت مأمون از اقامه نماز عید توسط حضرت امام رضا(ع) معروف است.
شیخ مفید به خاطر موقعیت خاصشان، مبسوط‌الید بوده و امکان برگزارى نماز جماعت عید غدیر را به دست آورده و نماز را با حضور هزاران نفر برگزار کرده است.
بنابراین می‌بینید هرگاه شرایط و زمینه فراهم بوده است این نماز به جماعت برگزار شده است.
استقرار نظام مقدّس جمهورى اسلامى ایران زمینه مناسب براى برگزارى این نماز را فراهم کرده است و آیت‌الله حاج میرزا محمدحسن احمدى فقیه(قدس سره) آن را در عید سعید غدیر سال 1388 هجرى شمسى، در مرکز شهر یزد، با شکوه فراوان، با حضور جمع کثیرى از مردم متدیّن، همراه با نماز طلب باران که مورد استجابت پروردگار قرار گرفت و باران هم آمد، اقامه کرد و به تعبیرى این سنّت را عملاً إحیا کردند.
همچنین برادر بزرگوار ایشان، مجتهد زاهد و مبارز، آیت‌الله حاج میرزا محمدحسین احمدى‌فقیه نیز این نماز باشکوه را در سال‌های گذشته تاکنون به جماعت برپا کرده است. شایان ذکر است ایشان علاوه بر طریق فقهى که برادر فقیدشان ارائه کرده استدلال‌های دیگرى نیز طرح کرده است.
فارس: به ادله‌ای اشاره کردید که آیت‌الله حاج میرزا محمدحسین احمدی‌فقیه در خصوص جماعت عید غدیر بر آن تاکید داشته‌اند در این زمینه نیز توضیح دهید؟
پاسخ: ایشان علاوه بر استناد به عنوان «عید» و تعبیر «عیدالله الأعظم» و «أفضل الأعیاد»، به تعبیر «أصل الجماعة الغدیر»; اصل جماعت از غدیر است، توجه کرده است.
بنابراین وقتى بر این اساس به فروع اجازه اجماع، استحباب، وجوب و یا جواز داده می‌شود به طریق اولى اصل هم مورد جواز، بلکه مطلوب شارع است و ادله قوى صلاة الجماعة شامل نماز عید غدیر است که مورد اعلام عموم و توسط خود حضرت رسول اکرم(ص) قرار گرفته است، یعنى نداى «الصلاة جامعةً» در روز عید غدیر به دستور حضرت سر داده شد.
هم اکنون این نماز در مراکز متعدد عبادى و با حضور مردم با ایمان برگزار می‌شود.
چندین تقریر از این مباحث، توسط شاگردان این بزرگواران نوشته شده است که امید آن داریم بیش از پیش مورد استفاده جامعه علمى و نقد و نظر آنان قرار گیرد.
مباحث فقهى زیادى همانند جماعت نماز عید غدیر هستند که هنوز به خوبى تبیین نشده‌اند، مثلاً همین بحث مهم ولایت فقیه در زمینه انقلاب اسلامى بیشتر مطرح شد و یا مباحث حکومتى و احکام ثانویه حکومتى بعداً بیشتر مورد توجه قرار گرفت. مباحث مشترکات که شهید اول و شهید ثانى مطرح کرده‌اند و به امور اجتماعى مربوط می‌شود از مباحثى است که نیاز به بررسی‌های کارشناسانه و فقهى دارد.
نکته مهم این است که زمینه براى فعالیت‌های فقهى فراهم است و با گذشت زمان، بسیارى از مباحث از حالت اجمالى به حالت تفصیل مطرح خواهند شد.
